Programma 8 | Bouwen, wonen en gronden

De ambitie op het gebied van wonen is om te zorgen voor voldoende goede, toegankelijke, duurzame en betaalbare woningen. We willen daarbij goed aansluiten op de wensen van verschillende doelgroepen en dorpen, met aandacht voor een leefbare omgeving. Deze ambitie pakken we in samenhang op in het programma Wonen.

Toevoegen woningen
We hebben de afspraak met de provincie (woondeal) om voor 2030 minimaal 820 nieuwe woningen toe te voegen. Dit doen we door nieuwbouw en door panden die nu een andere functie hebben om te bouwen tot wooneenheden. Hierbij moeten vraag en aanbod goed aansluiten. Er is vooral behoefte aan (kleinere) woningen voor starters en voor ouderen, zodat zij door kunnen stromen van een groter huis naar een kleiner huis dat levensloopbestendig is. Ook betaalbaarheid is belangrijk.

Slim benutten bestaande woningvoorraad
We maken beter gebruik van de bestaande woningvoorraad (ongeveer 11.000 woningen) en zorgen dat deze beter aansluit bij de veranderende vraag.

Zorg en aandachtsgroepen
Inwoners kunnen langer zelfstandig (thuis) leven en we willen de verschillende aandachtsgroepen (met een zorgvraag of die moeilijk een woning kunnen vinden) een passende woning kunnen bieden, met de zorg en begeleiding die hierbij nodig is.

Opvang asiel en vluchtelingen. 
We voldoen aan onze taakstellingen als het gaat om de opvang van asielzoekers en vluchtelingen uit Oekraïne.

Volkshuisvestingsprogramma
We stellen een volkshuisvestingsprogramma op onder de Omgevingsvisie, omdat dit per 1 januari 2026 verplicht is. In dit programma vertalen we de doelen uit de woonzorgvisie (2022) en de visie op wonen, welzijn en zorg (2025) naar een uitvoeringsprogramma met concrete acties. We organiseren alle informatie en communicatie rondom wonen klantgericht.

Toename omgevingskwaliteit 
We willen plannen ontwikkelen die de omgevingskwaliteit versterken en initiatiefnemers verleiden om ook kwalitatieve plannen te ontwikkelen.

Behoud van monumenten
We willen onze monumenten in goede staat bewaren en een belangrijk onderdeel laten zijn van de omgeving.

Kerken  
Kerkgebouwen zijn bijzondere elementen met een bijzondere emotionele betekenis voor veel inwoners. We willen onze kerkgebouwen zo goed mogelijk behouden, indien nodig door ze een nieuwe functie te geven. 

Toevoegen woningen

1. We werken aan de voorbereiding en realisatie van in totaal 820 woningen tot 2030. De grootste aantallen worden gerealiseerd in Haulerwijk, Oosterwolde en Appelscha en in (bijna) alle andere dorpen komen er ook woningen bij. Momenteel wordt er gewerkt aan ongeveer 35 locaties.
   • Uitgangspunt is minimaal 2/3e betaalbaar (waarvan 30% sociale huur, bij voorkeur door woningcorporaties, en de rest betaalbare koop en middeldure huur).
   • We gaan voor een mix van segmenten (prijsklassen, inkomensgroepen) en typologieën (soort woningen qua vorm, grootte en indeling).
   • We realiseren zo nodig ook tijdelijke woningen, als het woonbehoefte-onderzoek (2025) uitwijst dat hier behoefte aan is.
   • Daar waar mogelijk en gewenst maken we innovatieve woonconcepten mogelijk (denk aan Knarrenhof en Collectief Particulier Opdrachtgeverschap).
2. We kijken vooruit naar de periode na 2030 en doen voorstellen voor aankoop van grond en woningbouwprojecten van particuliere initiatiefnemers op locaties die geschikt zijn om woningen te bouwen die passen bij de toekomstige behoefte.
3. We reageren proactief op particuliere initiatieven en wegen onderbouwd af welke hiervan prioriteit krijgen en welke (nog) niet. Hiervoor gebruiken we een transparant afwegingskader. Nieuwe woningbouwplannen moeten passen bij de kwantitatieve (aantallen) en kwalitatieve (type woningen, doelgroep, prijs, huur/koop) woningbouwbehoefte per dorp. Zo stellen we bijvoorbeeld eisen aan het aantal woningen dat geschikt is voor ouderen (nultredenwoningen) en het aantal geclusterde woningen (ontmoetingsruimte en voorzieningen dichtbij).
4. We bewaken de omgevingskwaliteit bij woningbouw door bij het plannen en beoordelen van nieuwe woningbouwplannen uit te gaan van goede ruimtelijke ordening, klimaatbestendig ontwerpen, groene openbare ruimte en een gezond leefklimaat.
5. We maken jaarlijks prestatieafspraken met de woningcorporaties en de huurdersorganisaties over toename van sociale woningbouw, waarbij we de rijksnormering hanteren (30% van alle nieuwbouw moet sociale woningbouw zijn). Daarnaast maken we afspraken over betaalbaarheid, wonen en zorg, duurzaamheid en leefbaarheid.
6. We stemmen in de regio ambtelijk en bestuurlijk af over onze plannen.
7. We sluiten aan en participeren bij de door de provincie en BZK gefaciliteerde versnellingstafels en kennistafels op het gebied van wonen. 

Slim benutten bestaande woningvoorraad

1. Bij herstructurering van bestaande woonbuurten (denk aan Rikkingahof) realiseren we extra woonruimte en woningen die beter aansluiten bij de huidige en toekomstige behoefte (meer nultredenwoningen, meer kleinere en betaalbare woningen voor ouderen en starters).
2. We behandelen verzoeken tot woningsplitsing en bereiden hiervoor beleid voor.
3. We werken samen met woningcorporaties aan experiment(en) met woningdelen voor jongeren en/of statushouders.
4. We onderzoeken of en hoe we het mogelijk kunnen maken dat inwoners op hun eigen terrein tijdelijk een extra woonruimte kunnen creëren voor anderen. Dit kan door nieuwbouw of door bestaande bijgebouwen te gebruiken.
5. In het programma duurzaamheid stimuleren we de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad en het klimaatadaptief maken van de woonomgeving.

Zorg en aandachtsgroepen

1. We werken samen met zorgpartijen om ervoor te zorgen dat ouderen zo lang mogelijk thuis kunnen wonen.
2. We maken prestatieafspraken met de woningcorporaties over het realiseren van geclusterde woningen voor senioren (bijvoorbeeld Knarrenhoven) en woonvormen voor overige doelgroepen zonder zorg maar met zorg en voorzieningen nabij; via bestaande woningen of nieuwbouw. Een geclusterde woning is een zelfstandig huis dat deel uitmaakt van een groep woningen die dicht bij elkaar staan, dichtbij een ontmoetingsruimte en voorzieningen als supermarkt en huisarts. Bewoners kunnen onderlinge steun bieden, de kans op eenzaamheid vermindert en de zorg aan huis kan er goed en efficiënt geboden worden.
3. Ook bij nieuwbouw van koopwoningen en middeldure huurwoningen stellen we de eis dat een bepaald percentage nultredengeschikt is en geclusterd (zie toevoegen woningen).
4. We maken prestatieafspraken met zorgaanbieders voor het realiseren van de extra vraag naar minimaal 50 extra plekken voor psychogeriatrische 24 uurs zorg (dementie) en minimaal 20 extra plekken voor somatische 24-uurs zorg (lichamelijke beperkingen) voor 2030.
5. We stimuleren 55-plussers om hun woning tijdig aan te passen, zodat zij zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven als zij ouder worden. Dit doen we via verzilverleningen, blijversleningen, seniorenmakelaar, Mijn Huis op Maat et cetera.
6. We richten de openbare ruimte zoveel mogelijk zo in, dat zelfredzaamheid, participatie en ontmoeting worden gestimuleerd (=omgevingsplan).
7. We leveren een bijdrage aan de huisvesting van bijzondere aandachtsgroepen en statushouders in de sociale woningvoorraad. In de wet is gedefinieerd wat deze aandachtsgroepen zijn. Denk aan mensen met een zorgvraag of die moeilijk een woning kunnen vinden (spoedzoekers). Hoe we hiermee omgaan wordt geregeld in een urgentieverordening. Die maken we samen met de andere gemeenten in Friesland en de provincie. In 2025 is deze urgentieverordening voor inspraak in procedure gebracht.
8. We geven invulling aan de taakstelling om per jaar een bepaald aantal statushouders te huisvesten. Het is nog niet duidelijk of statushouders in de wet ook worden aangewezen als urgente categorie. Dit is afhankelijk van rijksbeleid.

Opvang asiel en vluchtelingen

1. Door de doorstroomlocatie Rikkingahof, waarin 190 statushouders wonen, voldoen we aan onze taakstelling voor de opvang van asielzoekers.
2. We onderzoeken hoe we aan deze taakstelling kunnen blijven voldoen, als Rikkingahof op den duur wegvalt.
3. We bieden opvangplekken aan ontheemden die zijn gevlucht voor de oorlog in Oekraïne. 
4. We onderzoeken hoe we ook in de toekomst opvangplekken kunnen blijven bieden, mocht de oorlog voortduren.
5. We stemmen de opvang af op de vraag en het aanbod in de regio en met samenwerkingspartners.

Volkshuistingsprogramma
We stellen een volkshuisvestingsprogramma op.

Informatie en communicatie rondom wonen.

1. Informatie over wonen is makkelijk te vinden en sluit aan op informatiebehoefte van inwoners/anderen.
2. We reageren efficiënt en goed op informatieverzoeken en klachten van inwoners over wonen.

Toename omgevingskwaliteit 
Onder regie van De Friese Aanpak wordt in Fryslân op dit moment verkend welke instrumenten ingezet kunnen worden om beter en concreter aan omgevingskwaliteit te kunnen werken. De provincie, gemeenten en Hûs en Hiem doen mee aan deze verkenning. De verkenning moet leiden tot instrumenten die helpen om de kwaliteit tastbaar te krijgen, in plaats van dat het alleen abstract blijft in een omgevingsvisie. Op sommige onderwerpen zijn al goede instrumenten (b.v. werkwijze Nije Pleats, handreiking elektriciteitsstations). De bevindingen van de verkenners zijn besproken in de Algemene Bestuursvergadering van Hûs en Hiem en binnenkort ook met de stuurgroep De Friese Aanpak, waarin provincie en alle gemeenten vertegenwoordigd zijn. De volgende stap is om duidelijk te maken wat Fryslân nodig heeft, mede geïnspireerd door andere provincies. We verwachten dat dit proces in 2026 steviger gestalte zal krijgen. 

Door de inwerkingtreding van de Omgevingswet per 1 januari 2024 is er behoefte aan nieuw beleid over omgevingskwaliteit (welstand) voor bouwinitiatieven. De wet vraagt om een meer integrale benadering met ruimte voor maatwerk. Ook de verouderde huidige welstandsnota geeft aanleiding om nieuw beleid te maken. In OWO-verband is via een pilot ervaring opgedaan met een nieuwe methode voor omgevingskwaliteit/welstand. Er is daarbij verschil gemaakt tussen de sneltoets-methode en de gespreks-methode. De sneltoets-methode houdt in dat de vergunningverleners aan de hand van de sneltoetscriteria de meest voorkomende initiatieven zelf kunnen beoordelen. Inmiddels zijn de sneltoetscriteria in onze gemeente al vastgesteld en wordt daar mee gewerkt. De gespreks-methode houdt in dat een bouwplan wordt beoordeeld vanuit zijn specifieke context (gebiedsdoelen en ontwerpvragen) in een gesprek met de initiatiefnemer en de adviescommissie omgevingskwaliteit. De gespreks-methode wordt door de verkenners vanuit De Friese Aanpak bekeken als mogelijk interessant instrument voor Fryslân-brede inzet op versterken van de omgevingskwaliteit.

In OWO-verband gaan we de komende periode samenwerken om tot nieuw beleid omgevingskwaliteit te komen. Er ligt begin 2026 een gezamenlijk projectplan. Aan de hand daarvan wordt in 2026 gewerkt aan de drie nieuwe nota’s omgevingskwaliteit. We kiezen daarbij voor eenzelfde systematiek, waarbij de kaders per gebied kunnen verschillen. Eindresultaat is een eigen Nota Omgevingskwaliteit voor Ooststellingwerf (eind 2026/1e helft 2027). We maken voor het opstellen van de nota gebruik van een deskundig bureau. 

Behoud van monumenten
We wijzen in 2026 geen grote aantallen nieuwe monumenten aan (incidenteel aanwijzen is altijd mogelijk). In 2023 hebben we aantal nieuwe gemeentelijke monumenten aangewezen, in aanvulling op de eerste aanwijzingsronde in 2008. Hiermee zijn er 96 gemeentelijke monumenten aangewezen. Naast deze gemeentelijke monumenten zijn er ook rijksmonumenten in onze gemeente. Alle monumenten zijn gebouwd voor de Tweede Wereldoorlog. Hoewel er landelijk aandacht is voor aanwijzing van monumenten uit de periodes na de Tweede Wereldoorlog (o.a. Post65), is er in onze gemeente uit die periode niet veel potentieel. Voorlopig willen we daarom onze aandacht nog niet vestigen op die periode en (nog) geen energie steken in een inventarisatie die tot mogelijke aanwijzingen kan leiden. We steken onze energie nu liever in evaluatie van onze subsidieregeling voor monumenten, die € 25.000 per jaar aan subsidiemogelijkheden biedt voor eigenaren van gemeentelijke monumenten. Evaluatie zou kunnen leiden tot een voorstel tot aanpassing van deze subsidieregeling. Deze willen we aantrekkelijk genoeg houden voor monumenteneigenaren. Gebruik van de regeling betekent immers investeringen in de monumentale gebouwen.

Jaarlijks blijft er aandacht voor activiteiten op de Open Monumentendag (tweede weekend september). We krijgen daarbij hulp van een groep enthousiaste vrijwilligers, de monumentenambassadeurs. Voor monumenteigenaren organiseren we samen met deze ambassadeurs jaarlijks een informatieve bijeenkomst. 

Kerken  
De kerkenvisie kan helpen om kerkgebouwen waar nodig een nieuwe functie te geven. Het biedt voor kerkeigenaren inzicht in welk ander gebruik er voor hun pand denkbaar is. Het verlaagt de drempel om hierover het gesprek met de gemeente aan te gaan. Deze richtinggevende visie moet op termijn vertaald worden in de omgevingsvisie.

• Inwoners merken dat er meer huur- of koopwoningen beschikbaar komen die passen bij hun financiële situatie, gezinssamenstelling of zorgbehoefte.
• Zij zien bijvoorbeeld dat woningen - in diverse typen en prijsklassen - en kavels te koop staan en zien dat er nieuwe buurten komen waar ook sociale huurwoningen gebouwd worden.
• 55-plussers zijn zich bewust van de eigen mogelijkheden om te anticiperen op hun toekomstige woonbehoefte, pakken daarop regie en benutten daarbij digitale hulpmiddelen. 
• Inwoners zien dat er gewerkt wordt aan nultredenwoningen en geclusterde woonvormen geschikt voor jong en oud nabij basisvoorzieningen (huisarts, supermarkt, ontmoetingsplek). Bijvoorbeeld Rikkingahof.
• We voldoen aan de vraag naar 24-uurs zorg. 
• Er is voldoende en passende huisvesting voor aandachtsgroepen, met daarbij de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding.
• Inwoners horen dat de gemeente voldoet aan de taakstellingen die de gemeente heeft als het gaat om opvang van asielzoekers en ontheemden uit Oekraïne. En zij merken dat we dit zo goed mogelijk doen, met oog voor de belangen van omwonenden.
• Inwoners kunnen makkelijk informatie vinden over wonen in Ooststellingwerf en ervaren dat we goed reageren als zij hier vragen over hebben.
• Inwoners hoeven hun bouwplan in veel gevallen niet te bespreken met de adviescommissie omgevingskwaltiet (Hûs en Hiem), omdat veelvoorkomende bouwplannen ambtelijk getoetst worden aan de sneltoetscriteria (vanaf 2025). 
• Eigenaren van een monument en mensen die een project over monumenten willen bekostigen, kunnen eenvoudig een subsidie aanvragen.
• Er blijft aandacht voor de monumenten op de jaarlijkse Open Monumentendag in september.
• Kerkeigenaren kunnen rekenen op actief meedenken van de gemeente als ze de wens hebben om een andere functie toe te kennen aan het kerkgebouw.

De lasten worden deels gedekt uit bestaande budgetten. Bij het heroverwegingsproces 2022-2025 heeft u ingestemd met het beschikbaar stellen van € 1,5 miljoen uit de Algemene reserve voor de Taskforce Wonen. Hiervan is per eind 2024 nog een bedrag van ruim € 900.000 beschikbaar.

U heeft in december 2020 bij het voorstel over monumentenzorg ingestemd met een jaarlijkse bijdrage van € 2.500 aan Stichting Fryske Mole uit de reserve monumenten. Daarnaast heeft u ingestemd met het dekken van een eventuele overschrijding van het beschikbare budget voor subsidie monumenten uit de reserve monumenten tot een maximaal bedrag van € 25.000 per jaar.

In de kadernota is voor 2026 € 200.000 beschikbaar gesteld voor het uitwerken van het volkshuisvestingsprogramma. Na van kracht worden van de Wet regie op de volkshuisvesting wordt dit een verplicht programma in 2026. Het volkshuisvestingsprogramma is gebaseerd op het volkshuisvestingsbeleid /onderdeel wonen dat deel uitmaakt van de meer omvattende gemeentelijke Omgevingsvisie.

• Woon(zorg)visie Ooststellingwerf 2022-2026
• Visie op wonen, welzijn en zorg 2025
• Structuurvisie 2010-2020-2030 Ooststellingwerf
• Regiodeal Wonen Z-O Fryslan 2025
• Addendum Regiodeal Wonen 2025 (beoogde vaststelling juli 2025)
• Wet versterking regie op Volkshuisvesting 2024 (beoogde vaststelling 2025)
• Huisvestingswet 2014 (herzien in 2024)
• Nota Grondbeleid 2022
• Nota Grondprijzen 2022-2026
• Kerkenvisie (januari 2021)

.